(लेखक:- छविलाल कोपिला)
अहिले प्रकृति पूजक थारू समुदायमा ‘डसिया’ र नेपालीहरुको महान् चाड विजयादशमी अर्थात दशैं पनि घर आँगनमा आइपुगेको छ । उसो त समय क्रमसँगै डसिया र दशैं एउटै हो भन्ने मानसिकता पनि हाम्रो समाजमा छ । तर, यो सही होइन । यो पर्व लगभग उही तिथि उही मितिमा पर्ने हुनाले एउटै लाग्नु स्वभाविक पनि हो । तर यसका सामाजिक मूल्य मान्यता, विधि प्रक्रिया र यससँग जोडिएको मिथक हे¥यौं भने भिन्न, भिन्नै रहेका छन् । थारू समुदायमा डसिया खास गरी आफ्नो पूर्खाहरुको मृत–आत्माले शान्ति पाओस् भनी पूर्खाहरुको सम्झनामा मनाइन्छ । देउता नुहाउने काम थारू समुदायमा मर्नि–कर्नि (मृत्यु संस्कार) मा छूट मान्ने चलन अनुसार डसियामा पनि पूर्खाहरुको मृत्युको कारण छूट मानिने भएकोले देउता नुहाउने काम हुन्छ । छिनोनी पानी (धातुपानी अथवा सुनपानी) छर्केर चोखो पार्ने । काज–क्रियामा जिटा मार्ने चलन अनुसार जिटा पुज्ने । देउता अनुसार जल, रक्सीको छाँकी चढाउने, पिट्टर (पिण्ड) दिने । भित्तामा बकुल्ला बनाउने । मृत–आत्माले शान्ति पाओस् र यिनै बकुल्ला माथि चढेर सवार गरी सुखै–सुख स्वर्ग जाऊन् भनी बकुल्ला बनाउने चलन छ । देउता पठाएको भन्ने चलन पनि छ । गुर्वाहरुको वर्षभरिको सेवा र सम्मानको लागि घरगुर्वालाई टीका लगाउने चलनबाट पनि पुष्टि हुन्छ कि थारू आफ्नो पूर्खाहरुको सम्झनामा अथवा शोकमा डसिया मनाउँछन् भने हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले देवता र दानवहरु बीचको लडाईमा देवताहरुले विजय प्राप्त गरेको हुनाले बिजय उल्लासको साथ मान्यजनहरुबाट रातो टीका लगाउने र दुर्गाको पूजा गरी मनाउँछन् । तर, थारू समुदायमा कुनै पनि घरमा न दुर्गा, न रामको पूजा हुन्छ । किनकी दुर्गा र राम थारूहरुको मौलिक देउता होइनन् । थारू आफ्नो मौलिक देउताहरु खेंखरी–मैयाँ, सौंरा, लागुबासु, धमराज, चुरिनियाँ, भेंर्वा, पुर्वी लगायतका देउताहरुलाई जल, रक्सी, जमरा र बाबरी चढाएर परम्परागत मान्यता अनुसार पूजा गर्छन् । थारूहरुको आफ्नो मौलिक देउता छन् र आफ्नो मौलिक परम्परा अनुसार पूजापाठ पनि गर्छन् । तर हिन्दुहरुको देवतालाई सम्मान गर्ने र भाइचाराको सम्बन्ध राख्ने पनि थारूहरुको स्वभाव हो । जुन सह्रानीय कुरा हो ।
( लेखकः छविलाल कोपिला )
थारू समुदायमा डसिया असोज महिनामा पर्छ । तर कहिंले काहीं कात्तिक महिनामा पनि पर्छ । असोज औंसीको दोस्रो दिन डुटिया (चन्द्रमा) हेरेर तेस्रो दिन जमरा राखी डसियाको शुभारम्भ हुन्छ । जमरा कोरा मल्सी (प्रयोग न गरिएइको माटोको भाँडा)मा राख्ने चलन छ । जुन मकैको जमरा हुन्छ । मल्सी नभए डेहुरारको पाटा माथि भुईमा पनि राख्ने चलन छ । यो अँध्यारो कोठामा राखिन्छ । अँध्यारो कोठामा राखिने हुनाले हरियो नभई यो पहेंलो हुन्छ । डसियामा जमरा र बाबरी मात्रै चढाइन्छ । अन्य फूल चढाउने चलन छैन । उसो त थारू समुदायमा कुनै पनि पूजामा फूल चढाउने चलन छैन । जुन थारू जातिको अलग विशेषता हो । पञ्चमीको दिन दहित थरका थारूहरुले श्राद्ध पूज्छन् । श्राद्ध पूज्नको लागि उनीहरुले सबै चिज चोरेर पुज्छन् । श्राद्धको दिन उनीहरुलाई तरकारी, केरा, माछा चोर्न मिल्ने हुन्छ । त्यो दिन चोरी गर्न छुट हुन्छ । चोर समातिए पनि जरिवाना आममाफी दिने नियम हुन्छ । समय क्रमसँगै केही सामाजिक नियमहरू फेरिएका छन् । पूजाको नाममा भारीका भारी तरकारी, केरा चोरी हुन थालेपछि अबको जमानामा चोरी माफी दिने कुरा पनि रहेन । त्यसकारण आजभोलि पूजाको लागि माँगेर काम चलाउने दिन पनि आइसक्यो । डसियामा ‘बानढुप’ पनि चढाइन्छ । बानढूप भनेको गुर्वाहरुले आफ्नो जिब्रो, छाती र गोडा (जाँघ) को रगत र धान लगायत सात किसिमको फूला लोर्हके (फूल टिपेर) बनाएको विशेष धूप हो । जुन डसियामा मात्रै आफ्नो देउतालाई चढाइन्छ । यो बानढुप पनि धेरै जसो थारूहरु दहित थर भएकाहरुकै चलाउँछन् । अन्य थरको गुर्वाहरुले पनि चलाउँछन् । तर अब बानढुपको नाउँमा बजारको अगरबत्ती सल्काउने चलन पनि आइसकेको छ ।
आपन घरडुवार हेरि लेओ रि ।’
आपन भाट भटौरा,
सखि रे ! जाओ रे इसरु हरवा उहारे’ यसरी युवतीहरु ठरपैंया (बिशेष ताल)मा चाँच्छन् । पैयाँ पनि मादलको तालकै प्रधानता हुन्छ । यो पनि मजिराले नाच्छन् । ठरपैयाँ लगाउने बेला गाउने गीत यस किसिमको छ : ‘उरि उरि भौरा टिकुलि पर बैठे रे हाँ,
ए हो भौँरक छुवल मोर टिकुलि मलिन हो ।’ भने गाउँका झरालीहरु पनि झुमरा, हुर्डुङ्वा, छोक्रा लगायतका नाच नाचेर मनोरञ्जन गर्ने गर्छन् । अहिले त धेरैजसो ठाउँमा मञ्च कार्यक्रम गरेर सामुहिक डसिया मनाउने चलन पनि आइसकेको छ । आजको दिन साँझ नयाँ बिहे गरेका दुलहाहरुले आफ्नो ससुराली टीका थाप्न जाने छुट्टै चलन पनि छ । टीका थाप्न जाँदा एउटा भाले कुखुरा, मचिया (सुटलीले बुनेर बनाइएको मुडा जस्तै चार खुट्टे बस्ने साधन), हाते पंखा लिएर जान्छन् । मचिया रातो, हरियो रंगले रंगाइएको डोरीले बुनेको हुन्छ भने हाते पंखा सिरिसको डाँठ धागोेले बुनेको अथवा सिरिस नभए बाँसले बुनेको हाते पञ्खा लिएर जान्छन् । बेनामा चाँरैतिरबाट कपडाले बेरेर हुन्छ र मयूरको प्वाँख लगाएर सुन्दर बनाइन्छ । टीका थाप्न दुलहाहरु एक्लै जाँदैनन्, सँगै एक जना साथी भरिया पनि लिएर जान्छन् । भरिया भारी बोकेर जान्छ भने दुलहा चाहिं खाली जान्छन् । भरियाको काम भारी बोक्ने मात्रै हुँदैन । दुलहाको सुरक्षाको लागि पनि गएका हुन्छ । घरबाट निस्किने बेला साजल चाउर (साजेको अछेता) खल्ती अथवा लुगाको एउटा कुनामा बेरेर राख्छन् । टीका थाप्न जाँदा भूत–बोक्सी अथवा नजर लाग्छ भनेर त्यसो गरिएको हो । त्यसकारण दुलहा जहाँ–जहाँ जान्छ भरिया पनि सँगै जान्छ । दुलहालाई गाउँका बठिनियाँहरुले स्वागत गर्छन् । दुलहा पुग्नु अगावै फूल र माला उनेर तयार हुन्छन् र पुग्ने बित्तिकै फूलमाला पहिराई स्वागत गर्छन् । दुलहाले पनि उनीहरुलाइृ दक्षिणा स्वरुप केही पैसा अथवा चुरोट, बिडी चलन थियो । ससुरालीमा मानसम्मान त हुने नै भयो । टीका थाप्न गएको बेला मासुमा कुखुराको फिलौंडा (सफेटा, लेग पिस) विशेष हुन्छ । पहिले पहिले नयाँ दुलहाहरु लाज सरम मान्थे । उसलाई दिएको फिलौंडा खायो कि नाई भनेर खुबै ख्याल पनि हुन्थ्यो । स्वागतमा आएकाहरूले डेहरिको चिराबाट, चचरा माथिबाट चियाउँथे । धेरैजसो दुलहाहरु नयाँ–नयाँमा ससुराली गएकोले लाजका कारण फिलौंडा खान सक्दैनथे । आजभोलि त्यस्तो अवस्था छैन । टीका थाप्दा ससुरालीबाट केही रकम अथवा कुनै उपहार दिएर बिदाई गरिन्छ । टीका ससुरालीमा मात्रै लाउँदैनन् । सके दुलहीको मामा घर, दिदी–बहिनीको घर, ठूलाबुवा, काका, फुपूहरुको घर पनि लगाउने चलन छ । तर आजभोलि यो चलन पनि हराउँदै गएको छ ।
